امنیت زیستی (Biosecurity) به معنای حفاظت در برابر عوامل بیولوژیک و بخصوص عوامل بیولوژیک عفونی می باشد. عوامل بیولوژیک در برگیرنده باکتری ها، ویروس ها، پروتوزواها، قارچها، انگل ها و هر عاملی است که قادر به ایجاد بیماری عفونی در گله طیور باشد. لذا امنیت زیستی به معنای حفاظت گله و سالنهای پرورش طیور در برابر عوامل عفونی است تا این عوامل شانس ورود و ایجاد بیماری را نداشته باشند. در صورتی که این عوامل وارد شوند پرورش دهنده اقدامات مدیریتی بکار خواهد بست تا اثرات این عوامل را روی گله به حداقل برساند.

دلیل اهمیت امنیت زیستی در صنعت طیور چیست ؟

در گذشته پرورش عمدتاً بصورت سنتی و بصورت گله های کوچک خانگی انجام می گرفت و مزارع صنعتی پرورش طیور کمی وجود داشت. با مهاجرت افراد به شهرها و اشتغال به امور غیر کشاورزی تعداد پرورش دهندگان کاهش یافت.

امروزه تعداد زیادی پرنده در سالنهای مزارع پرورش داده می شوند. زمانی که یک بیماری مهلک گله ای را مورد حمله قرار می دهد تمام گله تحت تاثیر قرار می گیرد. پرورش دهندگان سرمایه خود را از دست می دهند و سالنها ممکن است خالی نگه داشته شوند تا مسائل مربوط به قرنطینه یا سایر تست ها انجام گیرد در نتیجه در این مواقع تبادلات مالی انجام نمی گیرد. در مواردی که وضعیت خیلی حاد می باشد و پرورش دهندگان به شدت تحت تاثیر قرار می گیرند خرید لوازم جدید، نوسازی سالن ها و سایر اقدامات مربوطه به حالت تعلیق در می آید. چون سالنها خالی می باشند، گرمایش و سرمایش رخ نمی دهد. نه تنها پرورش دهندگان بلکه صنایع مرتبط نیز متحمل خسارت می شوند. در این مواقع پرورش دهندگان شغل خود را از دست می دهند و به تبع آن کل جامعه متحمل خسات می شود. پرورش دهنده ممکن است اقدامات امنیت زیستی مناسبی در سطح مزرعه اعمال کند اما کارگری که مسئول اجرای این پارامتر ها می باشد آنها را نادیده گیرد و پرورش دهنده در دام عوامل بیولوژیک افتد.

اقدامات لازم در یک برنامه امنیت زیستی مناسب چه می باشند؟
نخستین اقدام لازم شناسایی منابع، مخازن و وکتورهای عوامل عفونی بالقوه و سپس پیشگیری یا محدود نمودن دسترسی آنها به فارم و گله ها می باشد. بعلاوه اقدامات پرورشی مناسبی نیز انجام گیرد مانند فراهمی گرمایش، سرمایش و تهویه کافی، ارائه غذا و آب با کیفیت، استفاده از داروی مناسب (در مواقع لزوم)، واکسیناسیون بیماریهای خاص، معدوم نمودن سریع پرندگان مرده، کمپوست سازی یا سایر اعمال مشابه در مورد تلفات، کمپوست سازی کود و بستر و ایجاد محیطی بدون استرس می باشد.

منبع یا مخزن چیست؟

منبع یا مخزن اشاره به حیوانات، پرندگان، غذا و یا آب دارد که بصورت طبیعی حامل عوامل عفونی بوده و قادر به انتقال آن به سایر عوامل زنده (در این مورد طیور تجاری) بوده و بیماری زا می باشد. در مورد بیماریهای طیور این منابع شامل پرندگان کریر بهبود یافته از بیماری، سایر گونه های پرندگان، حیواناتی مانند گربه و سگ، جوندگان، حشرات، گله های خانگی، پرندگان تفریحی، پرندگان اگزوتیک و پرندگان حیات وحش و مرغان آبزی می باشند. آب و غذا نیز ممکن است گاهی حامل عوامل عفونی باشند. در مورد برخی بیماریهای خاص مانند آنفلوانزای پرندگان و لارنگوتراکئیت، بازار فروش پرندگان زنده منبع مهمی می باشند.

وکتور چیست؟

وکتور ممکن است موجود جاندار یا غیرجاندار باشد. وکتور قادر به حفظ عوامل عفونی و انتشار عوامل بیولوژیک می باشد. وکتورها می توانند افراد، فومیت ها (لباس، چکمه) حیوانات خانگی، جوندگان، حشرات، پرندگان وحشی، کامیونها، لوازم و تجهیزات (صفحات تخم مرغ ، وسایل تلقیح) و غیره باشند.

مهمترین وکتور در انتشار بیماریهای طیور افراد می باشند. هر فردی که به نحوی در ارتباط با صنعت می باشد (پرسنل خدمات، پرسنل تجهیزات، دامپزشکان، کارگران حمل خوراک، سایر تولید کنندگان و غیره) راههای دسترسی زیادی به سالنها و گله های طیور دارند. چنانچه این افراد در چارچوب اقدامات امنیت زیستی مناسب قرار گیرند، احتمال اینکه برنامه امنیت زیستی مزرعه موفق عمل نماید بالا خواهد بود.

چه مواردی باید در یک برنامه امنیت زیستی قرار گیرد؟

در یک برنامه امنیت زیستی مناسب جداسازی از فارمهای مجاور مدنظر قرار نمی گیرد (این موضوع تنها در مورد شیوع یک بیماری و زمانی که یک فارم خاص قرنطینه است اتفاق می افتد). برنامه امنیت زیستی مناسب از اقدامات پرورشی و مدیریتی به نحوی استفاده می کند تا بیماری وارد نشود و در صورت ورود با آن مقابله می کند. پرسنل گسترش خدمات و دپارتمان محلی کشاورزی باید آگاهی لازم را به پرورش دهندگان و سایر افراد بدهند که نحوه انتشار عوامل عفونی چگونه است ونقش آنها در پیشگیری از آن چیست. زمانی یک برنامه امنیت زیستی موفق خواهد بود که تمام افراد نقش خود را بخوبی ایفا کنند.

اجزای یک برنامه امنیت زیستی کاربردی: پیشگیری از ورود بیماریهای عفونی به مزرعه

• سالنهای پرورش را گونه ای بسازید که جلوی ورود جوندگان ، جانوران موذی ، پرندگان وحشی و تا حد امکان مگس ها و حشرات را بگیرد. غذای ریخته شده را باید فورا جمع نمود و بطور معمول از طعمه و تله در داخل و خارج سالنها استفاده نمود. حشرات را می توان با تیمارهای شناخته شده بستر یا یک برنامه مدون مدیریت حشرات کنترل نمود.

• تاسیسات را گونه ای بنا کنید که در مواقع لزوم به راحتی پاکسازی و ضدعفونی شوند.

• بازدیدهای غیرضروری را محدود کنید. اطمینان حاصل نمایید که افرادی که در فعالیت های روزانه مزرعه دخیل می باشند پوشش های مناسب، روکش چکمه ، دستکش و ماسک استفاده می کنند. ترجیحاً وسایل نقلیه آنها باید در هنگام ورود و خروج از مزرعه ضدعفونی شود و باید در دورترین فاصله ممکن از سالنهای مزرعه پارک شوند. لباسهای یکبار مصرف باید در مزرعه تعویض شوند و مزارع مجاور نیز تشویق به استفاده از لباس مناسب شود. این کار به حفاظت کمک خواهد نمود.

• لوازم و وسایلی که این افراد استفاده می کنند باید تمیز و ضدعفونی شوند همچنین قرض نمودن لوازم و وسایل از سایر مزارع روش مناسبی نمی باشد.
• سیستم ثبت بازدیدها ایده مناسبی می باشد زیرا برای پرورش دهنده این امکان را فراهم می سازد که بازدیدکنندگان از کجا می آیند. چنانچه مشکلی پیش آید، پیگیری منبع آن ساده تر خواهد بود.
• کلیه پرورش دهندگان طیور تجاری باید از تماس با پرندگان وحشی، مرغان آبزی ، گله های خانگی، پرندگان تفریحی و بازار فروش پرندگان وحشی خودداری نمایند.
• جوجه ها را از منابع عاری از بیماری تهیه نمایید. در صورت امکان از سیستم ورود و خروج همزمان (All in/All out) استفاده نمایید. در مواردی که امکان این کار وجود ندارد پرندگان جوان را از مسن تر ها جدا نمایید و در هر روز پرندگان مسن تر را در انتها بازدید نمایید.

• غذا و آب می توانند ناقل عوامل عفونی باشند. اطمینان حاصل نمایید که آب و غذای با کیفیت مناسب دارید. غذا معمولاً از طریق آسیاب دان فراهم می شود. آب باید از منابع مطمئن فراهم شود استاندارد لازم را داشته و در صورت لزوم کلرینه شود.

اقدامات مربوط به مدیریت مناسب فارم: اقدامات لازم برای جلوگیری از ورود بیماریها

• تمامی حیوانات خانگی را دور از سالنهای پرورش طیور نگهدارید. سگ و گربه حامل باکتریهایی مانند سالمونلا و پاستورلا بوده که می توانند به طیور منتقل نمایند.

• اطمینان حاصل نمایید که بعد از هر گله از بستر با کیفیت مناسب استفاده می نمایید. قبل از ورود پرندگان جدید، بستر تازه اضافه نمایید. در شیوع یک بیماری، قبل از ورود گله جدید، سالنها را به دقت شسته و ضدعفونی نمایید. برای پاکسازی و ضدعفونی مناسب با دامپزشک شرکت و مسئول خدمات مشورت نمایید.

• بطور معمول کلیه لوازم از جمله دانخوری ها و آبخوری ها را تمیز نمایید.

• به دقت مراقب علائم و نشانه های غیرطبیعی در گله باشید و فوراً آنها را به دامپزشک شرکت و مسئول خدمات گزارش دهید. زمانی که این علائم در گله مشاهده می شود یک عامل عفونی قبلاً در گله وارد شده لذا ضروری است که حضور آن هرچه سریعتر تایید گردد.

• به سرعت پرندگان بیمار و تلف شده را منتقل کنید تا سایر پرندگان را آلوده نکنند.

• کود و بستر را باید منتقل نموده و در مکان مناسب ذخیره نمود تا قبل از انتشار در فارم یا خروج از فارم پاتوژن های آن کشته شوند.

• بطور مداوم در داخل و بیرون سالنها برای جوندگان و سایر حیوانات موذی تله گذاری نمایید. از تیمارهای بستر و برنامه مدیریت حشرات استفاده نمایید.

• بصورت روزانه ، لباس مناسب بپوشید و در ابتدا پرندگان جوان تر را بازدید نمایید.
• تمامی بازدید کنندگان از جمله پرسنل و کارگران را در مورد نقش آنها در پیشگیری از ورود و انتشار بیماری آگاه نمایید. اطمینان حاصل نمایید که تمامی آنها در این برنامه شرکت می کنند زیرا این تنها راه اطمینان از موفقیت یک برنامه امنیت زیستی می باشد.